Παρά τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών και την αυξανόμενη δημόσια συζήτηση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να παρουσιάζει σημαντικά ελλείμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης απέναντι στη διαφορετικότητα. Το πρόβλημα αυτό δεν αφορά μόνο τη στάση απέναντι στην αναπηρία, αλλά επεκτείνεται και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι μαθητές με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ) μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Κοινωνικές στάσεις και αντιλήψεις για την αναπηρία στην Ελλάδα
Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε πανεπιστήμια, σχολικές κοινότητες και ευρύτερες κοινωνικές ομάδες δείχνουν ότι οι αντιλήψεις του ελληνικού πληθυσμού για την αναπηρία παραμένουν συχνά συνδεδεμένες με στερεότυπα, έλλειψη πληροφόρησης και περιορισμένη πραγματική επαφή με άτομα με αναπηρία.
Σύμφωνα με έρευνα του Ζώνιου-Σιδέρη (2011), η ελληνική κοινωνία διατηρεί ακόμη «παραδοσιακές και προστατευτικές» στάσεις, οι οποίες, αν και καλοπροαίρετες, ενισχύουν μια λογική αποκλεισμού αντί για ενδυνάμωση και ισότιμη συμμετοχή. Παρόμοια ευρήματα καταγράφονται και σε άλλες έρευνες που δείχνουν πως ο σεβασμός στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία δεν συνοδεύεται πάντα από πρακτικές συμπερίληψης (Siders & Papadopoulos, 2015).
Επιπλέον, σύμφωνα με εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη (2018–2022), οι καταγγελίες για εμπόδια προσβασιμότητας, διακρίσεις και ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες παραμένουν σταθερά υψηλές, γεγονός που αποτυπώνει την κοινωνική και διοικητική αδράνεια γύρω από θέματα αναπηρίας.
Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες: Από την ένταξη στη συμπερίληψη
Παρά τη θεσμοθέτηση των Τμημάτων Ένταξης, των Ειδικών Σχολείων και της Παράλληλης Στήριξης, η πρακτική εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα παραμένει προβληματική.
Έρευνες σε εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δείχνουν ότι πολλοί νιώθουν ανεπαρκώς καταρτισμένοι, γεγονός που επηρεάζει και την αποτελεσματική υποστήριξη των μαθητών με ΕΕΑ (Anastassiou & Polychronopoulou, 2009· Vlachou, 2020).
Παράλληλα, η περιορισμένη ευαισθητοποίηση γονέων και μαθητών οδηγεί συχνά σε φαινόμενα σχολικού αποκλεισμού, στιγματισμού ή υποτίμησης των δυνατοτήτων των παιδιών με μαθησιακές ή αναπτυξιακές δυσκολίες.
Η UNESCO (2020) έχει επισημάνει ότι η έλλειψη ενημέρωσης της κοινωνίας και της σχολικής κοινότητας αποτελεί έναν από τους βασικότερους ανασταλτικούς παράγοντες για την πραγματική συμπερίληψη, κάτι που ισχύει έντονα και στην ελληνική πραγματικότητα.
Γιατί υπάρχει αυτό το έλλειμμα ευαισθητοποίησης;
Η βιβλιογραφία καταγράφει τρεις βασικές αιτίες:
Ανεπαρκής εκπαίδευση και επιμόρφωση
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και των επαγγελματιών σε θέματα αναπηρίας παραμένει ελλιπής.
Περιορισμένη προβολή θετικών προτύπων
Τα ΜΜΕ εξακολουθούν να παρουσιάζουν ελάχιστες ρεαλιστικές εικόνες ατόμων με αναπηρία, συχνά υιοθετώντας είτε «τραγικές» είτε «ηρωικές» αφηγήσεις (Peters, 2018).
Κοινωνικά στερεότυπα και φόβος του διαφορετικού
Η κοινωνική ψυχολογία καταδεικνύει ότι η έλλειψη άμεσης επαφής με άτομα με αναπηρία συνδέεται με αυξημένα στερεότυπα και αρνητικότερες στάσεις.
Συμπέρασμα
Η έλλειψη επαρκούς ευαισθητοποίησης γύρω από την αναπηρία και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην Ελλάδα είναι ένα πολυπαραγοντικό και βαθιά κοινωνικό ζήτημα.
Η επιστημονική βιβλιογραφία επιβεβαιώνει ότι η πρόοδος είναι υπαρκτή αλλά αργή – και ότι απαιτείται συστηματική ενημέρωση, εκπαίδευση, θεσμική ενίσχυση και ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας.
Ένα πραγματικά συμπεριληπτικό περιβάλλον δεν χτίζεται μόνο με νόμους· χτίζεται με καθημερινές στάσεις, συμπεριφορές και διεύρυνση της οπτικής μας απέναντι στη διαφορετικότητα.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Anastassiou, F., & Polychronopoulou, S. (2009). Greek Teachers’ Beliefs Towards Inclusion and Disability. European Journal of Special Needs Education.
- UNESCO (2020). Global Education Monitoring Report: Inclusion and Education.
- Ζώνιος-Σιδέρης, Α. (2011). Κοινωνικές αναπαραστάσεις και αναπηρία. Αθήνα: Τόπος.
- Vlachou, A. (2020). Attitudes of Greek Teachers Toward Inclusive Education. International Journal of Inclusive Education.
- Συνήγορος του Πολίτη (2018–2022). Ετήσιες Εκθέσεις για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία.
- Peters, S. (2018). The Media’s Role in Disability Perception. Disability & Society.
- Siders, J., & Papadopoulos, K. (2015). Disability Perception in Southern Europe. Journal of Social Issues.
* Τσακανίκα Πηνελόπη,
Ειδικός Παιδαγωγός, Απόφοιτη του Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,με Μεταπτυχιακές Σπουδές στις Επιστήμες της Αγωγής - Ειδική Εκπαίδευση του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και κάτοχος σειράς επιμορφώσεων σε θέματα εκπαίδευσης, διδακτικής και ψυχολογίας.
Πιστοποιημένος χορηγητής/εξεταστής MATHPRO–S τest
