Από την Ιωάννα Φωτιάδη
Πρέπει να έχεις θέληση και αντοχή για να φτάσεις από την Αθήνα στην Ιμβρο.
Η «Κ» ξεκίνησε το οδοιπορικό αυτό αεροπορικώς μέχρι την Αλεξανδρούπολη, από εκεί περάσαμε οδικώς τα σύνορα και φτάσαμε στο Καμπάτεπε, σημείο που συνδέεται ακτοπλοϊκά με το νησί. Ζώντας για λίγες μέρες στην Ιμβρο, αντιλαμβάνεται κανείς αμέσως ότι πέρα από τους χιλιάδες τουρκόφωνους εποίκους, πολλοί Ελληνες με καταγωγή από το νησί δίνουν εδώ το «παρών», ακόμα και όταν η μαζική άφιξη για τις καλοκαιρινές διακοπές φτάνει στο τέλος της. Άλλοι εντοπίζουν τα πατρογονικά τους σπίτια και τα επισκευάζουν, περίπου τετρακόσιοι συνταξιούχοι αποφασίζουν να μοιράζονται τη ζωή τους μεταξύ Ελλάδας και Ιμβρου, ενώ άλλοι, πιο τολμηροί, κάνουν οικογένεια ή επιχειρήσεις στο νησί.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο όνειρο που παλεύουν συλλογικά να υλοποιήσουν οι Ιμβριοι είναι η επαναφορά της ελληνικής εκπαίδευσης στο νησί. Λίγες ημέρες πριν την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς αναζητήσαμε την τύχη αυτού του ονείρου.
Εχει μαζέψει την «πραμάτεια» του, βιβλία, ρούχα και παιχνίδια, έχει χαιρετήσει τους φίλους και τους συμμαθητές του στην Κάτω Τούμπα Θεσσαλονίκης. Ο 14χρονος Γιώργος πέρασε όπως πάντα το καλοκαίρι του στην Ιμβρο, μόνο που αυτή τη φορά είναι διατεθειμένος να περάσει εδώ και τον χειμώνα. Ούτε οι διηγήσεις των μεγαλύτερων για το τσουχτερό κρύο, ούτε η πρόκληση της εκμάθησης μιας νέας ξένης γλώσσας πτοούν τον ιμβριακής καταγωγής έφηβο, ο οποίος παραδέχεται ότι από την Ελλάδα θα του λείψει μόνον ο... ΠΑΟΚ.
«Εχω βάλει όρο στους δικούς μου να υιοθετήσουμε σκύλο, τώρα που θα ζούμε μέσα στη φύση» λέει συνωμοτικά, καθώς μας ξεναγεί στο υπό επισκευή κτίριο που θα φιλοξενήσει τους πρώτους μήνες το Γυμνάσιο Αγριδίων.
Οι Τούρκοι εργάτες με πυρετώδεις ρυθμούς βάφουν τους εξωτερικούς τοίχους, ενώ από στιγμή σε στιγμή αναμένονται τα θρανία από την Κωνσταντινούπολη.
Το εν λόγω κτίριο είχε κατασκευαστεί πριν από δεκαετίες με προσωπική εργασία των χωριανών των Αγριδιών που σε πείσμα των ιστορικών συγκυριών, έμεινε αμιγώς ελληνικό. Ο σκοπός τότε ήταν να χρησιμοποιηθεί ως νηπιαγωγείο, ωστόσο δεν ευτύχησε ποτέ να φιλοξενήσει νήπια. Οι απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν στους Ελληνες κατοίκους της Ιμβρου και αφορούσαν την παύση διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας σε έξι δημοτικά σχολεία και ένα γυμνάσιο το 1964, είχαν ως συνέπεια το κτίριο στην είσοδο του ορεινού χωριού να χάσκει τα περισσότερα χρόνια κενό.
Τον Φεβρουάριο του 2014 όμως, οι από τετραετίας κόποι του Συλλόγου Ιμβρίων Ελλάδος για την επανίδρυση Γυμνασίου φαινόταν να αποδίδουν καρπούς: το κτίριο θα είχε μια «δεύτερη» ευκαιρία να υπηρετήσει το εκπαιδευτικό σύστημα και την πολύπαθη ελληνική κοινότητα.
«Στόχος μας είναι να στεγάσουμε το γυμνάσιο και το λύκειο, ένα οκτατάξιο σχολείο, στο επισκευασμένο κτίριο του νηπιαγωγείου φέτος, αλλά στη διάρκεια του φθινοπώρου να αναστηλώσουμε το παρακείμενο διατηρητέο κτίριο της Γεωργιάδου Σχολής, με την αρωγή των Ιμβρίων εντός και εκτός συνόρων» εξηγεί στην «Κ» ο κ. Ιωακείμ Καμπουρόπουλος, αντιπρόεδρος του Εκπαιδευτικού και Μορφωτικού Συνδέσμου Ίμβρου με έδρα την Κωνσταντινούπολη, ο οποίος τους τελευταίους μήνες είχε αφιερώσει πολλές εργατοώρες στο εν λόγω όραμα.
Οταν θα ολοκληρωθούν οι εργασίες, μια κοινή περίφραξη θα σχηματίσει ένα ιδιότυπο campus, καθώς απέναντι υφίστανται και τρία «δασκαλόσπιτα».
Η αναγκαιότητα ανοίγματος του μειονοτικού Γυμνασίου στο νησί συνδέεται άμεσα με την επιτυχή λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου σε έτερο ελληνικό χωριό, τους Αγίους Θεοδώρους, που ξεκίνησε μόλις πέρυσι τον Σεπτέμβριο.
«Στην Τουρκία το Δημοτικό έχει τέσσερις τάξεις, με αποτέλεσμα να έχουμε ήδη έναν απόφοιτο, τον 10χρονο Αλέξανδρο, ο οποίος απουσία ελληνικού Γυμνασίου, θα αναγκαζόταν να εγγραφεί εκ νέου σε κάποιο δημόσιο τουρκικό σχολείο» συμπληρώνει ο κ. Καμπουρόπουλος.
Η Ιμβρια μητέρα του Μαρία Καρακάση διακατέχεται όπως και οι περισσότεροι εδώ από έναν επίκτητο δισταγμό. Μόλις 11 ημέρες πριν από την έναρξη της σχολικής χρονιάς -όταν τη συναντάμε- φαίνεται ανήσυχη.
«Δεν έχω καταφέρει να κοιμηθώ όλη τη νύχτα, έχω μεγάλη αγωνία για την έναρξη της σχολικής χρονιάς» λέει με τον φόβο μη γίνει κάτι την τελευταία στιγμή που θα εμποδίσει την έναρξη του Γυμνασίου, όπως συνέβη παλαιότερα και με το Δημοτικό. «Θέλω ο γιος μου να λάβει ελληνική παιδεία και όταν ενηλικιωθεί να στήσει τη ζωή του στην Ελλάδα, κάτι που εγώ δεν κατόρθωσα» δηλώνει στην «Κ».
Ο Γιώργος και ο Αλέξανδρος δεν είναι οι μοναδικοί μαθητές που πρόκειται να φοιτήσουν στο Γυμνάσιο. Επτά μαθητές μαζί με τις οικογένειές τους βρίσκονται προ των πυλών, προκειμένου να ξεκινήσουν τη σχολική τους χρονιά στην Ιμβρο.
Οι πρωτεργάτες της προσπάθειας δεν τρέφουν αυταπάτες ότι η Ιμβρος μπορεί να ανακτήσει τον ελληνικό πληθυσμό που είχε φτάσει τα 8.500 άτομα, αλλά προσδοκούν να ανασυγκροτήσουν την ελληνική κοινότητα. «Ετσι, θα δημιουργηθούν συνθήκες συνύπαρξης που θα ωφελήσουν και τους Τούρκους εποίκους του νησιού, αλλά και τη συνολική εικόνα της τουρκικής κοινωνίας».
Ο κ. Καμπουρόπουλος αισιοδοξεί ότι και η τωρινή προσπάθεια θα δικαιωθεί, όπως ακριβώς και η απόφαση πολλών συγχωριανών του που δειλά ξεκίνησαν πριν από 20 χρόνια να ανακατασκευάζουν τα πατρικά τους. Σήμερα, τα αναστηλωμένα σπίτια στα Αγρίδια φτάνουν τα 100 επί συνόλου 150.
«Το 2003 το 77% των οικιών στα Αγρίδια ανήκε στο τουρκικό Δημόσιο και μόλις το 25% σε ελληνικής καταγωγής ιδιοκτήτες. Στην καταγραφή του 2010 το 75% των σπιτιών ανακτήθηκαν από τους πάλαι ποτέ ιδιοκτήτες τους ή τους κληρονόμους τους» εξηγεί ο κ. Πάρις Ασανάκης, πρόεδρος του Συλλόγου Ιμβρίων. «Ευελπιστούμε συν τω χρόνω να ανατρέψουμε τα ποσοστά και στα υπόλοιπα ελληνικά χωριά, όπως το Σχοινούδι».
Η αισιοδοξία για την επανίδρυση του Γυμνασίου πηγάζει και από τη θετική εμπειρία της πρώτης χρονιάς του ελληνικού δημοτικού.
«Υπήρξαν δυσκολίες, αλλά όχι ανυπέρβλητες» αναφέρει στην «Κ» η κ. Αννα Κουτσομάλλη, ιδρύτριά του.
«Ο Τούρκος υποδιευθυντής ήταν εξαιρετικά συνεργάσιμος, όπως και ο υποδιευθυντής παιδείας της Ιμβρου». Η καλή είδηση έχει «ταξιδέψει» έως και την Ελλάδα. «Μέχρι σήμερα, έναν χρόνο μετά, λαμβάνουμε ευχαριστήριες επιστολές, δώρα και προτάσεις για συνεργασίες».
«Όπου κι αν βρεθούμε, έχουμε στο μυαλό μας το νησί»
Ενας από αυτούς που επέστρεψαν τα τελευταία χρόνια στην Ιμβρο είναι και ο κ. Γιάννης Μαρίνος, για τον οποίο η βίαιη διακοπή λειτουργίας των τεσσάρων δημοτικών και του ενός Γυμνασίου στα παιδικά τους χρόνια σήμανε την απαρχή μιας προσωπικής Οδύσσειας.
«Μετά τη δευτέρα δημοτικού συνέχισα το σχολείο στην Πόλη και από εκεί στη Θεσσαλονίκη», λέει σήμερα από τη βεράντα του σπιτιού στα Αγρίδια. «Εζησα στην Ελλάδα άπατρις, χωρίς καμία υπηκοότητα, το ελληνικό κράτος μας παραχωρούσε μόνον το προσωρινό διαβατήριο τύπου laissez- passer, δηλαδή μας έδινε το πράσινο φως... για να φύγουμε». Εως ότου ο Γιάννης μεταναστεύει στις ΗΠΑ.
«Ημουν 12 χρόνια στη Νέα Υόρκη φυλακισμένος, καθώς δεν είχα ταξιδιωτικά έγγραφα», διηγείται. «Τον Ιούλιο του ’97 πήρα την αμερικανική υπηκοότητα, τον Αύγουστο ήμουν στην Ιμβρο».
«Οταν ταξίδευα από τις ΗΠΑ στον Καναδά, εκτάσεις μοναδικού φυσικού κάλλους δεν με άγγιζαν», ομολογεί σήμερα, πλάι στην 11 μηνών κόρη του.
«Εμείς οι Ιμβριοι, όπου και αν βρεθούμε, έχουμε στο μυαλό το νησί μας».
Η μικρή Κωνσταντίνα ανήκει στη νέα γενιά Ιμβρίων, καθώς ο Γιάννης έχει εγκατασταθεί εδώ και τρία χρόνια στην Ιμβρο με την εκ Κωνσταντινουπόλεως σύζυγό του. Η λιλιπούτεια Ιμβρια είδε το φως της ημέρας στο Κέντρο Υγείας Παναγιάς, σαράντισε στα Αγρίδια και στην πλακόστρωτη αυλή του πατρικού της ετοιμάζεται να κάνει τα πρώτα της βήματα.
Στη διαδρομή ενηλικίωσής της προβλέπεται να έχει συνοδοιπόρους: το 2013 σημειώθηκαν τρεις νέες γεννήσεις και το τρέχον έτος αναμένονται άλλες δύο. «Η απόφασή μου να γυρίσω στον τόπο μου στηρίζεται στη σταδιακή βελτίωση των διμερών σχέσεων, αλλά είναι η επαναλειτουργία των σχολείων που μας ενθάρρυνε να κάνουμε παιδί. Οι χειμώνες στο χωριό είναι σκληροί. Ολα όμως θα αλλάξουν, όταν στα σοκάκια θα αντηχούν τα γέλια των παιδιών που θα σχολούν από το Γυμνάσιο».
Πολλοί βέβαια αποδίδουν τη βελτίωση της καθημερινότητας και σε ανθρώπους που έχουν περάσει από θέσεις-κλειδιά, όπως τον νυν Τούρκο έπαρχο, Μουχιτίμ Γκουρέλ.
«Οταν με ενημέρωσαν οι Ελληνες εκπρόσωποι για την πρόθεση να ανοίξει το ελληνικό σχολείο, χάρηκα πολύ και έκανα αμέσως το απαιτούμενο πρωτόκολλο», λέει στην «Κ». «Παύσαμε το μουσείο που στέγαζε το παλιό νηπιαγωγείο, γιατί η προοπτική του σχολείου είναι πιο ουσιαστική. Για να φέρουμε πίσω τους ανθρώπους που έφυγαν, δύο είναι οι προϋποθέσεις: να τους ανοίξουμε τα σχολεία και να τους βρούμε δουλειά. Χαίρομαι που έδωσα εγώ την άδεια για τη λειτουργία αυτού του σχολείου».
Οι τολμηροί του τότε και του σήμερα
Τον φώναζαν «Τρελο- Ζαρμπουζάνη», όταν πριν από περίπου είκοσι χρόνια άρχισε να «ξαναχτίζει» την ζωή του στην πατρίδα του, τα Αγρίδια Ιμβρου. Σήμερα, ο 76χρονος Γιώργος Ζαρμπουζάνης, κατά τον κόσμον Barba Yorgo, χαμογελάει με ικανοποίηση καθώς μας υποδέχεται στο εστιατόριο του, που βρίσκεται περιτριγυρισμένο από τα αμπέλια του. «Εγώ έφυγα από την Ιμβρο το 1958, πήγα στην Πόλη λύκειο και εν συνεχεία πανεπιστήμιο, σπούδασα χημικός».
Επειτα από 38 χρόνια στην Κωνσταντινούπολη ο κ. Γιώργος ακολούθησε μια εσωτερική φωνή, που επιτακτικά τον προσκαλούσε πίσω- παρά που το χωριό του ήταν τω καιρώ εκείνω κρανίου τόπος. «Ηθελα να πάρω τη σκυτάλη από την αποθανούσα μητέρα μου, έπρεπε να συνεχίσει να βγαίνει καπνός από το σπιτικό μας».
Η κατάσταση που βρήκε δεν ήταν, βέβαια, ρόδινη. «Οι πολιτικές συνθήκες παρέμεναν δυσμενείς, οι εναπομείναντες Ελληνες κάτοικοι ήταν απελπισμένοι» διηγείται. «Με έναν χωματόδρομο συνδεόμασταν με τον έξω κόσμο». Η απροσδόκητη επιστροφή του γέννησε ερωτηματικά. «Ελεγαν ότι έπεσαν έξω τα καράβια μου και γι’ αυτό γύρισα».
Ο Barba Yorgos όμως δεν πτοήθηκε από τα ποικίλα σχόλια, αντίθετα έβαλε σε εφαρμογή διάφορα επιχειρηματικά σχέδια.
«Στην αρχή πήρα πρόβατα, έπειτα αμπέλια για να κάνω κρασί, μετά άνοιξα μια πανσιόν» εξιστορεί. «Ήθελα να κάνω τον τόπο ελκυστικό και πάλι».
Οι απόπειρες αυτές πραγματοποιούνται στο διάστημα 1989-1996.
«Το καλοκαίρι του 1996 άνοιξα για έναν μήνα την ταβέρνα, ήταν το πρώτο καλοκαίρι που ήρθαν για διακοπές στο χωριό τόσοι πολλοί Ελληνες Ιμβριοι. Ο τότε Επαρχος με πλησίασε τότε και με ρώτησε: όλοι αυτοί ήρθαν για να μείνουν; Όχι, του απάντησα γελώντας, αλλά θα ξανάρθουν».
Η ταβέρνα του έγινε η πρώτη επιχείρηση που άνοιξε από Ελληνα στο χωριό και τα καλοκαίρια το προσκύνημα στα πάτρια εδάφη έγινε θεσμός για εκατοντάδες Ιμβριώτικες οικογένειες, οι οποίες παραθερίζουν εδώ.
Λάθη που δύσκολα ξεχνιούνται
Στα εγκαίνια του Δημοτικού Σχολείου, τον περασμένο Σεπτέμβριο, στους Αγίους Θεοδώρους, ο Μπάρμπα Γιώργος είχε ανάμεικτα συναισθήματα.
«Τα λάθη που έχουν γίνει για τον μειονοτικό πληθυσμό είναι πολλαπλά» υπενθυμίζει ο ίδιος. «H επίμονη άρνηση του προξενείου τα δύσκολα εκείνα χρόνια να χορηγεί ταξιδιωτικά έγγραφα στους Ιμβρίους, με τη λογική ότι έτσι δεν θα εγκαταλείψουν τον τόπο τους, ήταν ατυχής. Εκατοντάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να αφήσουν το νησί ακόμα και με βάρκες, φεύγοντας νύχτα για τη Λήμνο, άλλοι μετανάστευσαν στην Ελλαδα παίρνοντας βίζα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες».
Το κτίριο που στέγαζε το πάλαι ποτέ Δημοτικό σχολείο στα Αγρίδια.
Κριτική, ωστόσο, ασκείται από πολλούς από τους εναπομείναντες κατοίκους και προς την Εκκλησία.
«Στον πρόσφατο σεισμό, που ανάγκασε τους χωριανούς να διανυκτερεύσουν για λόγους ασφαλείας πολλές μέρες εκτός των σπιτιών τους, ήταν οι τουρκικές αρχές που μας συμπαραστάθηκαν», λέει με πικρία ο 76χρονος».
Ο Αγριδιώτης επιχειρηματίας ανέμενε με χαρά την επαναλειτουργία του Γυμνασίου, που βρίσκεται απέναντι από το μαγαζί του, όταν τον συναντήσαμε. Η «αναγέννηση» των Αγριδίων αποτελούσε ανέκαθεν έναν ευσεβή πόθο του, εξ ου και απευθύνει ανοικτή πρόσκληση προς κάθε ενδιαφερόμενο να μετακομίσει στο νησί.
«Για πέντε μήνες μπορώ να προσφέρω απασχόληση σε οκτώ άτομα, είτε στο εστιατόριο είτε στο οινοποιείο» αναφέρει ο Μπαρμπά Γιώργος, που ζει χειμώνα καλοκαίρι στην Ιμβρο, «αλλά υπάρχουν πολλά περιθώρια επιχειρηματικής δραστηριότητας, για παράδειγμα στις κατασκευές- όλα τα παλιά σπίτια που θέλοντας και μη αναπαλαιώνουμε…».
Ένα κόσμημα αρχιτεκτονικής
Στο παραθαλάσσιο Κάστρο της Ιμβρου έτερος πολυμήχανος Ελληνας, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος κ. Αλέξανδρος Μασσαβέτας, έχει βάλει ένα λιθαράκι στην ανάπτυξη του νησιού. Το ξενοδοχείο «Ανεμος», ένα πραγματικό κόσμημα για την Ιμβρο, λειτουργεί χειμώνα καλοκαίρι.
«Η Ιμβρος λόγω της μακροχρόνιας απομόνωσης της απέφυγε την αλματώδη τουριστική ανάπτυξη των τουρκικών παραλίων ή της γειτονικής Τενέδου» επισημαίνει ο κ. Μασσαβέτας. Οι ανέπαφες παραλίες και οι εντυπωσιακοί καταρράκτες προσελκύουν τους φυσιολάτρες. «Το νησί έγινε ήδη από τη δεκαετία του '90 εξαιρετικά αγαπητό σε κύκλους Τούρκων διανοουμένων, πολλοί εκ των οποίων επιλέγουν να αγοράσουν εξοχικά στα χωριά της Ιμβρου».
Σύμφωνα με τον κοσμοπολίτη συγγραφέα, η Ιμβρος έχει πολλές προοπτικές ανάπτυξης, δεδομένου άλλωστε ότι είναι το μεγαλύτερο νησί της Τουρκίας. «Στον εν λόγω κλάδο μπορούν να απασχοληθούν Ελληνες, καθώς διαθέτουν την τεχνογνωσία και σε αντίθεση με τους Τούρκους μιλούν ξένες γλώσσες».
Αλλωστε και τον ίδιο, που απασχολεί το καλοκαίρι δεκαπέντε άτομα και τον χειμώνα επτά, θα τον ενδιέφερε πολύ να μπολιάσει το δυναμικό του ξενοδοχείου με έναν έμπειρο Ελληνα μάγειρα. «Το ελληνικό φαγητό και η μουσική έχουν μεγάλη πέραση» σημειώνει. Ωστόσο, η πελατεία του είναι διεθνής. «Προηγούνται οι Τούρκοι, έπονται Ιμβριοι της διασποράς, ενώ μεγάλο μέρος των επισκεπτών μας είναι Ρουμάνοι και Βούλγαροι- ιδίως surfers».
«Αγκάθι» στα αισιόδοξα σχέδια παραμένει η προβληματική σύνδεση. «Μέχρι και πριν λίγους μήνες είχαμε κατευθείαν πτήσεις από την Πόλη, αλλά και δελφίνι που συνέδεε την Ιμβρο με το Τσανάκαλε» αναφέρει ο κ. Μασσαβέτας. Η δε πολυσυζητημένη ακτοπλοϊκή σύνδεση με τη Λήμνο, φαίνεται ότι παραπέμθφηκε στις ελληνικές καλένδες.
Δείτε παρακάτω ένα βίντεο που παρουσιάζει την προσπάθεια των Ιμβρίων να ανοίξουν Γυμνάσιο.
